Chứng ngủ rũ là gì?
Chứng ngủ rũ là một rối loạn thần kinh mãn tính ảnh hưởng đến khả năng của bộ não trong việc kiểm soát chu kỳ thức - ngủ. Những người mắc chứng này thường cảm thấy thoải mái sau khi thức dậy, nhưng sau đó cảm thấy rất buồn ngủ suốt cả ngày. Họ buồn ngủ ban ngày quá mức và không kiểm soát được. Họ cũng có thể đột nhiên ngủ bất cứ lúc nào, trong bất kỳ loại hoạt động nào thậm chí họ có thể bất đắc dĩ ngủ ngay cả khi họ đang lái xe, ăn uống hoặc nói chuyện. Vì thế, chứng ngủ rũ có thể ảnh hưởng lớn đến các hoạt động hàng ngày.
Chứng ngủ rũ ảnh hưởng đến cả nam và nữ. Các triệu chứng thường bắt đầu ở thời thơ ấu, thanh thiếu niên hoặc tuổi trưởng thành trẻ (tuổi từ 7 đến 25) và có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong cuộc sống.
Người ta ước tính rằng bất cứ nơi nào ở Hoa Kỳ đều có từ 135.000 đến 200.000 người mắc chứng ngủ rũ. Tuy nhiên, bởi vì tình trạng này thường không được chẩn đoán nên con số có thể cao hơn.
Những người mắc chứng ngủ rũ thường bị chẩn đoán nhầm với các tình trạng khác, chẳng hạn như rối loạn tâm thần hoặc các vấn đề về cảm xúc và phải mất nhiều năm để có được chẩn đoán thích hợp.
Trong một chu kỳ ngủ bình thường, một người bước vào giấc ngủ chuyển động nhanh (REM) sau khoảng 60 đến 90 phút. Giấc mơ xảy ra trong giấc ngủ REM và não giữ cho cơ bắp tê liệt. Trong giai đoạn ngủ này, điều này ngăn cản mọi người thực hiện hành động trong giấc mơ của họ.
Những người mắc chứng ngủ rũ thường xuyên vào giấc ngủ REM nhanh chóng, trong vòng 15 phút sau khi ngủ. Ngoài ra, yếu cơ hoặc hoạt động giấc mơ của giấc ngủ REM có thể xảy ra trong khi thức. Điều này còn dẫn đến một số triệu chứng của chứng ngủ rũ.
Một số triệu chứng thường gặp của chứng ngủ rũ
Chứng ngủ rũ là một vấn đề lâu dài, nhưng thường không nặng hơn khi người bệnh già đi. Các triệu chứng có thể cải thiện một phần theo thời gian, nhưng chúng sẽ không bao giờ biến mất hoàn toàn. Các triệu chứng điển hình nhất là buồn ngủ ban ngày quá mức, cataplexy, tê liệt giấc ngủ và ảo giác.
- Buồn ngủ ban ngày quá mức (EDS): EDS làm cho các hoạt động hàng ngày trở nên khó khăn hơn, ngay cả khi bạn ngủ đủ giấc vào ban đêm. Việc thiếu năng lượng có thể khiến bạn khó tập trung, mất trí nhớ và cảm thấy chán nản hoặc kiệt sức.
- Cataplexy: Điều này có thể gây ra các vấn đề từ nói lắp đến sụp đổ toàn bộ cơ thể tùy thuộc vào các cơ liên quan. Nó thường được kích hoạt bởi những cảm xúc mãnh liệt, thường là những cảm xúc tích cực như cười đùa hoặc phấn khích, đôi khi là sợ hãi, bất ngờ hoặc giận dữ.
- Ảo giác: Hình ảnh rất sống động và đôi khi đáng sợ có thể đi kèm với sự tê liệt giấc ngủ và thường xảy ra khi mọi người đang ngủ hoặc thức. Chúng có thể rất rõ ràng và đáng sợ vì người bệnh trải nghiệm giấc mơ của mình như thật.
- Bóng đè: Những người mắc chứng ngủ rũ thường bị mất tạm thời khả năng di chuyển hoặc nói trong khi ngủ và lúc mới dậy. Những cảnh này thường diễn ra rất ngắn (vài giây hoặc vài phút) nhưng lại rất đáng sợ. Người bệnh có thể nhận thức được tình trạng này và nhớ lại nó sau đó, ngay cả khi không thể kiểm soát được chuyện đang xảy ra với mình. Tình trạng bóng đè là một kiểu liệt tạm thời thường xảy ra trong giấc ngủ REM. Việc bất động tạm thời trong giấc ngủ này có thể ngăn cơ thể người bệnh thực hiện các hoạt động trong giấc mơ. Tuy nhiên không phải ai bị bóng đè cũng đều mắc chứng ngủ rũ. Nhiều người không có chứng ngủ rũ từng trải qua vài lần bị bóng đè, nhất là khi còn nhỏ.
- Giấc ngủ bị gián đoạn: Bạn có thể khó ngủ vào ban đêm vì những thứ như giấc mơ sống động, khó thở hoặc khó chuyển động cơ thể.
Tất cả người mắc đều buồn ngủ vào ban ngày quá mức nhưng chỉ 10 đến 25 phần trăm những người bệnh trải qua tất cả các triệu chứng khác.
Một số triệu chứng khác có thể kể đến là:
- Rối loạn vận động chân tay định kỳ (PLMD): Cơ bắp chân di chuyển không kiểm soát nhiều lần trong đêm.
- Ngưng thở khi ngủ: Hơi thở thường dừng lại và rồi lại tiếp tục trong khi bạn ngủ.
- Hành vi tự động: Bạn ngủ thiếp đi trong một hoạt động như lái xe, đi bộ hoặc nói chuyện. Bạn tiếp tục hoạt động trong khi ngủ và thức dậy mà không có ký ức về những gì bạn đã làm.
Nguyên nhân nào dẫn đến chứng ngủ rũ?
Gần như tất cả những người mắc chứng ngủ rũ có cataplexy có mức độ hypocretin, chất giúp thúc đẩy sự tỉnh táo và điều hòa giấc ngủ REM, rất thấp. Nồng độ hypocretin thường là bình thường ở những người mắc chứng ngủ rũ mà không có cataplexy.
Mặc dù nguyên nhân của chứng ngủ rũ không hoàn toàn được tìm ra, những nghiên cứu hiện tại cho thấy chứng ngủ rũ có thể là kết quả của sự kết hợp các yếu tố đã gây ra tình trạng thiếu hypocretin. Những yếu tố này bao gồm:
Rối loạn tự miễn dịch: Trong trường hợp có cataplexy, nguyên nhân thường là do mất các tế bào não sản xuất hypocretin. Mặc dù không rõ nguyên nhân gây mất tế bào này, nhưng nó có liên quan đến những bất thường trong hệ thống miễn dịch. Rối loạn tự miễn dịch xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể tự chống lại hoặc tấn công nhầm vào các tế bào hoặc mô khỏe mạnh. Các nhà nghiên cứu tin rằng ở những người mắc chứng ngủ rũ, hệ thống miễn dịch cơ thể có thể tấn công có chọn lọc các tế bào não chứa hypocretin do sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường.
- Yếu tố gia đình: Theo số liệu, có tới 10% số người được chẩn đoán mắc chứng ngủ rũ có cataplexy có họ hàng gần với những người mắc các triệu chứng tương tự.
- Chấn thương não: Trong một số trường hợp hiếm gặp, chứng ngủ rũ là kết quả của tình trạng chấn thương các bộ phận của não điều chỉnh sự tỉnh táo và giấc ngủ REM hoặc từ các khối u và các bệnh khác trong cùng khu vực.
Điều trị chứng ngủ rũ như thế nào?
Chững ngủ rũ gây ra nhiều tác hại đến bản thân người bệnh vì họ có thể không tập trung và làm việc không hiệu quả vào ban ngày, thậm chí ngay cả khi họ ngủ đầy đủ vào ban đêm. Điều này không chỉ ảnh hưởng rất lớn đến thói quen hàng ngày mà còn ảnh hưởng đến các mối quan hệ và trong cách người khác nhìn nhận họ trong môi trường làm việc.
Những người khác có thể đánh giá họ là người lười nhác vì họ có thể ngủ ngay khi đang họp hay trong lúc làm việc. Chứng ngủ rũ còn làm giảm hiệu suất làm việc hay học tập của người bệnh, khiến họ suy giảm ham muốn tình dục và gây ra hàng loạt cảm xúc quá kích làm ảnh hưởng tới các mối quan hệ xung quanh. Bệnh tuy không trực tiếp gây ảnh hưởng tới tính mạng, nhưng người bệnh sẽ gặp nguy hiểm nếu ngủ vào những thời điểm nhạy cảm như lúc lái xe hay đang nấu ăn bởi nguy cơ gặp tai nạn hoặc hỏa hoạn có thể là rất cao.
Một trong những rắc rối đáng kể mà những người mắc chứng ngủ rũ gặp phải đó là béo phì. Ngủ nhiều khiến cơ thể trở nên thụ động làm cho số cân nặng tăng lên liên tục.
Mặc dù không có cách chữa chứng ngủ rũ hoàn toàn, nhưng một số triệu chứng có thể được điều trị bằng thuốc và thay đổi lối sống.
Trong trường hợp có cataplexy, tình trạng mất hypocretin được cho là không thể chữa trị và kéo dài suốt đời. Tuy nhiên, tình trạng buồn ngủ quá mức vào ban ngày và cataplexy có thể được kiểm soát bằng thuốc.
Hầu hết bệnh nhân vẫn cần dùng thuốc để kiểm soát sự khởi phát của bệnh tại nhà, chủ yếu là kiểm soát giấc ngủ quá nhiều trong ngày.
- Đối với những bệnh nhân buồn ngủ nghiêm trọng cần dùng thuốc, có thể sử dụng các loại thuốc như modafinil, methylphenidate hoặc amphetamine.
- Các loại thuốc ức chế giấc ngủ như venlafaxine, fluoxetine cũng được khuyến nghị.
- Natri oxybate có thể có lợi ở những bệnh nhân không cải thiện cơn buồn ngủ hoặc cataplexy khi sử dụng một trong các loại thuốc trên.
Tuy nhiên, sử dụng thuốc không phải là cách thức tốt nhất. Thay đổi lối sống là một phương pháp hiệu quả và bền vững nhất:
- Ngủ trưa để tỉnh táo hơn và tránh buồn ngủ quá mức vào buổi chiều.
- Đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày, ngay cả vào cuối tuần, có thể giúp mọi người ngủ ngon hơn.
- Tránh rượu và caffeine trong vài giờ trước khi đi ngủ.
- Tránh hút thuốc, đặc biệt là vào ban đêm.
- Tập thể dục ít nhất 20 phút mỗi ngày khoảng 4 hoặc 5 giờ trước khi đi ngủ cũng giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và có thể giúp những người mắc chứng ngủ rũ tránh tăng cân.
- Tránh các bữa ăn lớn, nặng ngay trước khi đi ngủ. Ăn rất gần giờ đi ngủ có thể khiến bạn khó ngủ hơn.
- Thư giãn trước khi ngủ bằng cách tắm nước ấm trước khi đi ngủ để thúc đẩy cơn buồn ngủ. Bạn cũng nên giữ không gian ngủ mát mẻ và thoải mái.
Thay đổi lối sống mới cũng là điều nên làm với những bạn đang có những thói quen không lành mạnh. Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần ngăn ngừa những chứng bệnh tâm lý và các bệnh lý khác để sống vui vẻ yêu đời và làm việc hiệu quả hơn!
"Nguồn: PsychoHub - Youth+"