Có một cuộc tranh luận trong một group Đọc sách mà tôi đã từng tham gia. Một thành viên đăng bài chia sẻ về việc bố mẹ của bạn ấy cấm bạn ấy đọc sách. Hễ nhìn thấy bạn ấy đọc sách, là y như rằng họ sẽ xé sách và ném vào thùng rác. Bạn ấy đăng bài chỉ để hỏi xem mọi người có cách nào để nói chuyện với bố mẹ về vấn đề này không? Kèm theo bài đăng là một cuốn sách có tựa đề “Cha mẹ độc hại”.
Và thế là một loạt các bình luận chỉ trích bạn ấy xuất hiện. Nào là “hổ dữ không ăn thịt con”, “Đọc cuốn này mà bị xé là đáng lắm”, “có cha mẹ nào mà không thương con mình, chắc chắn là do mày hư:. Thậm chí có người còn comment rằng “Tao mà là bố mẹ mày thì tao sẽ đốt hết tất cả những thứ của mày”. Vâng, bạn không nhầm đâu, tất cả chỉ vì sự xuất hiện của cuốn sách có tên “Cha mẹ độc hại”.
Với chúng ta, cha mẹ luôn là những người thân yêu nhất. Có người rất nghiêm khắc và điều khiển mọi khía cạnh cuộc sống của con, có người khác thì lại thoải mái và để con tự có quyết định và lỗi lầm của mình. Song dường như mọi người thường cho rằng cha mẹ là bến đỗ an toàn nhất của con trẻ, mọi chuyện cha mẹ làm đều là vì yêu thương và muốn những điều tốt nhất cho con cái.
Nhưng thật không may, một số người bố người mẹ lại không thể trở thành những người hỗ trợ và tấm gương tốt nhất. Tất nhiên, cha mẹ nào cũng mắc sai lầm, và không có cách nào đúng cách nào sai khi nuôi dạy trẻ, nhưng có một số lỗi lầm nghiêm trọng hơn những lỗi lầm khác. Người ta gọi đó là những cha mẹ độc hại: Parents Toxic. Trong những gia đình độc hại, hành vi tiêu cực xảy ra trong thời gian dài và tần suất dày, và những vết thương của con trẻ không được bù đắp đúng cách có thể để lại dấu ấn vĩnh viễn lên đứa trẻ.
Chúng ta có thể kể đến một số hành vi độc hại tiêu biểu như:
1. Vừa muốn con cái thương yêu mình, lại vừa muốn con phải sợ hãi mình
Những bậc cha mẹ này thường hay phản ứng dữ dội trước những việc không hài lòng, họ luôn cảm thấy con cái của mình không hiểu chuyện. Thường xuyên phàn nàn rằng: “Cha mẹ đã làm rất nhiều cho con, nhưng con vẫn không biết ơn cha mẹ”. Với kiểu cha mẹ này, những đứa trẻ sẽ trở nên rất nhạy cảm, trẻ sẽ học cách để tìm hiểu tâm trạng của cha mẹ thông qua tiếng động của chìa khóa rơi, hay tiếng bước chân trên cầu thang. Những đứa trẻ này sẽ liên tục sống trong sự sợ hãi và lo lắng, không biết điều gì sắp xảy ra.
2. Kiểm soát con cái quá mạnh mẽ
Cuộc sống riêng tư? Không gian cá nhân? Đây là một khái niệm hoàn toàn không tồn tại với những bậc cha mẹ cực đoan. Họ lúc nào cũng nói tin tưởng con cái, nhưng lại dò xét con mọi lúc mọi nơi. Khi bạn cố gắng ngăn chặn sự xâm nhập quá sâu của cha mẹ vào cuộc sống riêng của mình, bạn sẽ bị buộc tội không tin tưởng vào cha mẹ.
Ngay cả khi bạn đã ở riêng thì sự riêng tư của bạn cũng không là gì cả, vì bố mẹ bạn có thể tiến vào không gian riêng tư của bạn và rồi những câu hỏi đại loại như: “Tại sao chén bát lại bừa bãi không dọn rửa nhiều như vậy?”, “Tại sao phí phạm tiền bạc vào những món đồ nội thất như thế?”, “Tại sao không hỏi bố mẹ trước khi con mua chúng?”…
Những cha mẹ này sẽ chẳng tôn trọng cuộc sống và quyết định cá nhân của con cái bất kỳ lúc nào. Họ muốn áp đặt những suy nghĩ của mình lên cách sống của con, muốn cuộc sống của con phải ở trong tầm kiểm soát của họ.
3. Cha mẹ để con phải đối diện với những vấn đề của người trưởng thành, nhưng con không có quyền bày tỏ ý kiến
Có rất nhiều trường hợp con cái bị lôi vào những mâu thuẫn của cha mẹ, buộc phải nghe những lời phàn nàn từ cha mẹ về người kia, nghe theo một chiều hướng rất tiêu cực. Tồi tệ hơn, trẻ con có thể là nơi để người lớn trút giận cho sự thất bại trong công việc, tình yêu và hôn nhân của họ. Trẻ con sẽ bị buộc phải đặt mình vào vị trí người nghe, người giúp đỡ, khuyên giải và chịu đựng nhưng thật sự thì con cái không có quyền bày tỏ ý kiến của bản thân trong những trường hợp như thế. Điều này chỉ càng mang đến áp lực tâm lý cho con cái mà không thể giải quyết được mâu thuẫn của người lớn.
4. Không thể tạo dựng một môi trường an toàn và hỗ trợ con
Một số cha mẹ tin rằng tình cảm khó khăn sẽ dạy cho con biết thế giới bên ngoài như thế nào. Tất nhiên, điều này có thể giúp trẻ độc lập hơn, nhưng nó cũng có thể khiến trẻ gặp vấn đề với sự gắn kết và không có mối quan hệ thân thiết nào trong cuộc sống về sau. Chúng ta, ai cũng cần tình cảm và sự yêu thương.
5. Xem nhẹ mọi nỗ lực của con cái
Những bậc cha mẹ kiểu này luôn kỳ vọng vào con mình ở mức cao nhất, nhưng khi con đạt được những thành tựu thì họ lại cho rằng đây là điều phải xảy ra, vì họ đã bỏ ra biết bao công sức vào đó. “Ít nhất thì mày không thất bại một lần nào nữa”, “đừng có khoe mấy cái thành tích thành tiếc vớ vẩn đấy trước mặt tao”, những nhận xét sai lệch có thể hoàn toàn làm hỏng cuộc đời của con cái, bởi vì cảm giác thất bại trong con tích tụ theo thời gian, bởi vì niềm tin “con là sự thất vọng của cha mẹ” ngày càng lớn lên do những nhận xét tiêu cực mà cha mẹ gieo vào tâm trí con cái.
6. Đòi hỏi mọi sự chú ý
Cha mẹ kiểu này luôn muốn con cái họ thành công, nhưng họ chỉ quan tâm đến kết quả mà không hề muốn biết con của họ làm thế nào để đạt được. Họ muốn con cái kiếm thật nhiều tiền, thành công nổi trội, nhưng lại muốn con phải bỏ thời gian ra ở cạnh bên mình, vì con cái nợ họ, vì họ đã dành quá nhiều thời gian và sức lực cho con. Họ cũng thường nói với con mình về khoảng cách xa vời giữa hiện thực và các kế hoạch tương lai mà con đang ấp ủ, họ cho rằng đó là những điều mơ mộng hão, xa vời, không có khả năng thực hiện, họ muốn con an phận với những gì đang có.
Với những bậc cha mẹ như vậy, cái mà họ muốn chỉ là con mình thành công để thỏa mãn hư vinh của bản thân, để người khác phải ganh tị với họ, con họ thành công thì sẽ mang đến cho họ một cuộc sống thoải mái hơn.
7. Nói đùa ác ý
Có những bậc cha mẹ muốn con cái cởi mở, thành thật nói với họ tất cả, đôi khi họ ép buộc và làm cho con cảm thấy tội lỗi nếu không muốn chia sẻ cảm xúc với cha mẹ. Nhưng sau khi chia sẻ với cha mẹ xong, cái mà những người con nhận được chỉ là tổn thương, vì cha mẹ lại dựa vào những chia sẻ đó để làm khổ sở con cái. Rất có thể sau đó, tất cả người thân, hàng xóm bạn bè của cha mẹ đều biết được vấn đề mà trẻ đang gặp phải do cha mẹ đem chuyện đó đi phàn nàn với tất cả những ai có tiếp xúc mà không hề cảm thấy việc lan truyền chuyện đó là sai trái.
Một điều nữa là thay vì cảm thông cùng nhau giải quyết vấn đề, cha mẹ lại lấy đó làm nguyên nhân để mắng chửi hoặc mỉa mai con cái là đồ vô dụng.Điều này cũng tương tự với những mối quan hệ bạo hành tâm lý, khi một bên lăng nhục đối phương với một nụ cười trên môi. Châm chọc trẻ và chỉ ra tất cả những sai sót của con có ảnh hưởng rất xấu đến sự tự tin và tự ái của con cái.
8. Phải biết nghe lời cha mẹ, nhưng nếu thất bại thì đó là lỗi của con
Trong trường hợp này, cha mẹ đối xử với con mình như một đối tượng để họ lập kế hoạch và muốn rằng con cái của phải theo đúng kế hoạch đó. Nhưng họ không quan tâm đến kết quả của việc kiểm soát toàn bộ. Nếu có gì sai, đó không phải lỗi của họ mà là lỗi của con cái, và họ thì luôn luôn đúng.
9. Không cho phép con thể hiện suy nghĩ và cảm xúc
Chúng ta ai cũng có những lúc vui lúc buồn. Những cuộc trò chuyện ấy có thể ngăn chặn các chứng bệnh tâm thần và thể chất. Tuy nhiên, nhiều bố mẹ tỏ ra khó chịu khi con cáu thể hiện suy nghĩ và cảm xúc. Họ luôn muốn con cái phải nghe lời, không được phản đối, hay dạy trẻ với thái độ “con trai không được khóc” . Sau tất cả, kìm nén mọi cảm xúc có thể dẫn đến trầm cảm và cô đơn.
Văn hóa của nhiều quốc gia – trong đó có Việt Nam, đề cao đạo hiếu đối với cha mẹ. Nhưng trong vài trường hợp, lạm dụng đạo hiếu lại dung dưỡng cho những hành vi độc hại của bậc phụ huynh. Con cái bị xem là vật sở hữu của cha mẹ, bị áp đặt phải nghe theo ý nguyện của cha mẹ. Việc phản ứng lại những hành vi vô lý của cha mẹ hay chọn rời xa những người thân độc hại để có cuộc sống riêng cho mình có thể bị xem là bất hiếu.
Những vết thương thể xác sẽ lành, song vết thương về tâm lý sẽ luôn âm ỉ và dai dẳng tới những đứa trẻ. Hậu quả của những hành vi tiêu cực từ thuở ấu thơ của những đứa trẻ sẽ nối tiếp sang những đời sau.
Một nghiên cứu cho thấy, những đứa trẻ bị trừng phạt thể xác từ năm 3 tuổi sẽ có xu hướng giận dữ và kích động hơn khi lên 5. Trong một nghiên cứu khác, trẻ em thường xuyên bị đánh đập sẽ có chỉ số IQ sụt giảm hơn những đứa trẻ cùng trang lứa. Những đứa trẻ bị bạo hành thể xác thuở nhỏ khi trở thành cha mẹ cũng sẽ áp dụng phương pháp tương tự đối với con của họ.
Những đứa con được nuôi dạy trong môi trường lơ là, thiếu quan tâm, kỷ luật dễ trở thành những thiếu niên thừa cân. Những thiếu niên này cũng dễ phát triển tính cách thiếu kỷ luật, dễ nổi nóng, vô trách nhiệm, tiêu thụ nhiều rượu bia hơn những người cùng trang lứa.
Những người con bị bậc cha mẹ bảo bọc quá mức sẽ dễ có vấn đề về sức khỏe khi lớn lên. Những sinh viên có cha mẹ kiểu này có tỉ lệ trầm cảm và rối loạn lo âu cao hơn hẳn nhóm khảo sát khác, đồng thời tăng tỉ lệ lệ thuộc vào chất gây nghiện và thuốc giảm đau. Trong khi đó, sự lạnh nhạt, bất hòa giữa cha mẹ và con cái tạo ảnh hưởng không kém gì một vụ ly hôn.
Vậy cuối cùng thì những cha mẹ độc hại có thương con cái của họ không? Có lẽ là có, chỉ là họ yêu bản thân họ nhiều hơn. Việc lớn lên với những ông bố bà mẹ như vậy thực sự rất nặng nề, mệt mỏi và đau đớn. Tuy nhiên, không bao giờ là quá muộn để nhận ra và thay đổi. Kể cả khi bạn đã có một tuổi thơ không hạnh phúc, nhưng bạn vẫn có thể tạo ra hạnh phúc riêng cho cuộc đời của mình.